Russen

Salomu alaykum!

De kamer van mijn achtste en allerlaatste hotel van deze reis biedt zicht op een drukke doorgaande weg waarover het Tashkentse verkeer zich op de inmiddels vertrouwde manier voortbeweegt: assertief en heen en weer zwalkend terwijl rijstroken met overtuiging worden genegeerd. En af en toe het geluid van een claxon, hoewel bescheiden. Recht voor mij vanuit het raam zie ik de futuristisch ogende verkeerstoren van de luchthaven van de hoofdstad. Ik zou naar de vertrekhal kunnen lopen, ware het niet dat ik daar geen zin in heb met mijn te volle backpack en een ochtendtemperatuur van meer dan 20 graden Celsius. Gelukkig wordt ik morgen netjes opgehaald bij het hotel en afgeleverd op de luchthaven. Om 9 uur in de ochtend vertrekt mijn vlucht naar Istanboel, en daarmee is mijn Oezbekistanreis tot een einde gekomen.

Vandaag voelde nog heel even als een reisdag. Rond half tien stond mijn lokale reisagent Mahmud klaar om mij nog een mooie en bijzondere dag te bieden. Mahmud heeft mijn reis samengesteld en georganiseerd en deze laatste dag geeft mij meteen de gelegenheid om hem daarvoor te bedanken. We blijven niet in het dagelijks heter wordende Tashkent. Mei raakt op zijn eind en sinds gisteren zijn de scholen voor drie maanden dicht. Lesgeven bij meer dan 40 graden wordt niet als motiverend beschouwd voor het onderricht. Dus krijgen de scholieren drie maanden vrij van school. Pas in september is de temperatuur naar verwachting zodanig gedaald dat lesgeven weer een reële optie is. Inmiddels wordt het heter en heter in het land en zoeken de inwoners hun heil in koelere plekken buiten de stad, vooral in het weekend.

We passen ons gewillig aan de lokale gebruiken aan, dus ook wij wijken vandaag uit naar hoger gelegen plekken. Op minder dan honderd kilometer ten noordoosten van Tashkent beginnen de uitlopers van het Tien Shan-gebergte – Chinees voor 'hemelse bergen' – dat in oostelijke richting doorloopt naar Kirgizië en China. Ondernemende Oezbeken planten in het gebied rond de plaats Amirsoy skiresorts en hotelcomplexen, hoewel de schaal daarvan nog heel beperkt is. Een moderne kabelbaan met gesloten gondels verbindt de lager gelegen delen van het plaatsje Amirsoy met bergtoppen vanwaar je van een prachtig uitzicht kunt genieten. Dat uitzicht wordt zo'n beetje het hoofddoel van vandaag.

Bij aankomst in Amirsoy, een Oezbeekse versie van stadjes als Zermatt of Gstaad, blijkt de zaterdagdrukte enorm mee te vallen. Slechts een handjevol bezoekers vergezelt ons naar het opstapplatform voor de kabelbaan. We betalen de toegangsprijs, die met name voor Oezbeken belachelijk hoog is te noemen, en stappen één van de gondels in. Na iets meer dan een kwartier bereiken we de eindbestemming. Het uitzicht is prachtig. De lagere delen zijn groen en staan vol met bomen en struikgewas. De hogere onbegroeide delen van de bergen op de achtergrond eindigen in licht besneeuwde toppen. Het waait een beetje en de temperatuur is aanmerkelijk lager dan in Tashkent, dus het doel om af te koelen is met verve bereikt. Gelukkig heb ik voor de zekerheid mijn jas meegebracht, zodat ik op de laatste dag niet een onverwachte verkoudheid hoef op te lopen.

Na het uitzichtpunt rijden we nog in noordelijke richting langs een turquoise stuwmeer waar volop wordt gerecreëerd en waar een enkele paraglider mijns inziens wel erg dicht over de bomen scheert. De geur van gegrild vlees vindt af en toe een weg in mijn neus, de geur die ik waarschijnlijk tot in lengte van dagen met dit land zal associëren. Sommige bezoekers betalen een lief bedrag om een paar minuten op de rug van een middelformaat paard rond te stappen. Ondertussen neemt de drukte toch nog toe en over een paar uur zal de omgeving waarschijnlijk tot de rand gevuld zijn met dagjesmensen.

Het was een bijzonder fijne dag om de reis af te sluiten. Normaal gesproken voelt zo'n dag voor vertrek nooit als een bonusdag, maar meer als het begin van een langdradig wachten op de thuisreis. Maar het idee dat ik morgen al in mijn eigen bed kan slapen biedt geruststelling en ruimte om nog even te genieten. Genieten van een geslaagde reis die eigenlijk wel alles geboden heeft wat ik mij had voorgesteld. En meer. Het land heeft een veelzijdig assortiment geboden aan steden, landschap en natuur. Begonnen in de eindeloze vlakten bij Khiva, via een woestijn en bergen naar de groene vallei van Fergana. Oezbekistan blijkt een fijn reisland, ook al is de taalbarrière soms van Chinese proporties. Wat betreft het eten, daarover heb ik genoeg geschreven. Ik ben blij dat ik na morgen weer mijn eigen prakje kan klaarmaken. De indrukwekkende architectuur van Bukhara en Samarkand hebben mijn culinaire uitdagingen ruimschoots gecompenseerd.

De grootste verrassing voor mij waren de indirecte confrontaties met Rusland. Iets waar ik vooraf wel rekening mee hield, maar waarvan ik mij nooit echt een voorstelling kon maken. Vanaf de eerste dag wordt ik in het straatbeeld, in hotels en waar dan ook omringd door teksten in cyrillisch schrift. Sommige Oezbeekse teksten maar vooral Russische teksten zijn gedrukt in het cyrillisch. Heel lang geleden, tijdens een vakantie aan het Meer van Ohrid in het zuiden van toenmalig Joegoslavië, heb ik mij dat schrift enigszins eigengemaakt. Het heeft tijdens deze reis geholpen om bijvoorbeeld wegwijzers en menukaarten te lezen en iets meer te begrijpen van wat het land biedt. Maar telkens drong het besef door dat de reden van de aanwezigheid van dit schrift een gevolg was van de Russische overheersing over Centraal-Azië tot zo'n dertig jaar geleden.

De alomtegenwoordigheid van het cyrillisch was slechts een cosmetisch stukje Rusland. Het vreemdst waren de confrontaties met de levende Russen zelf die in Oezbekistan verbleven. Ik merkte bij mijzelf dat ik bij elke Rus of groep Russen bijna onbewust een verhaal verzon, telkens rond dezelfde vragen: Ben je op vakantie? Ben je gevlucht? Woon je hier? Ik zag gezinnen met vrolijk dartelende kinderen, de luidruchtige gezette zakenmannen met te strakke poloshirts, jonge verliefde stelletjes, langharige motormuizen met bandana's, opgedirkte oudere dames met dure hangtassen, oudere mannen met jonge hyperslanke vermeende maîtresses, en meer. Russen in alle soorten en maten. En stuk voor stuk duidelijk te onderscheiden van de lokale bevolking en de doorsnee niet-Russische toerist. Ik merkte bij mijzelf een niet uit te schakelen nieuwsgierigheid over de vraag of de Russen in kwestie wel of niet achter hun Grote Leider zouden staan. En waarom waren de jongere mannen hier in Oezbekistan, in plaats van in de loopgraven in de Donbas vechtend voor het moederland? Op de één of andere manier kon ik nooit een gevoel van wantrouwen en vooroordeel onderdrukken, ondanks dat ik geen idee had van het verhaal van deze Russen. Indoctrinatie is een hardnekkig fenomeen, aan beide kanten van de morele medaille.

De Russen zijn overigens geen moment in staat geweest om mijn reis te beïnvloeden, als dat al een vooropgezet plan zou zijn geweest. Het zou nogal wat grootheidswaanzin van mij vergen om te geloven dat het laten mislukken van mijn reis in Oezbekistan een belangrijk strategisch doel van Poetin was. Het is nu tijd om terug te keren naar de Nederlandse werkelijkheid. Nog een nachtje op één van de onzachte matrassen die Oezbekistan rijk is. En dan in een vloeiende beweging naar huis, waar hopelijk de zomer wacht.

Salomat bo'ling!