Heilige Wijsheid

Terwijl buiten de gebeden van de muezzins over de stad schallen probeer ik de rust te zoeken na een voor mijn doen lange dag van ontdekken. De zon is alomtegenwoordig en brandt verraderlijk op mijn bolletje, die na gisteren al glanzend rozerood kleurt. Ik had er onvoldoende op gerekend dat ik in april al aan de slag zou moeten met zonnebrandcreme. Maar terwijl het voorjaar in Nederland zich de afgelope dagen nog voorzichtig aankondigt met aangenamere temperaturen en zonneschijn, lijkt in Istanbul de zomer duidelijk in aantocht. Een fijne bijkomstigheid van dit tussendoorreisje.

Vandaag heb ik veel gelopen. De bezienswaardigheden in de oude stad van Istanbul zijn goed te bewandelen, ondanks de soms aanzienlijke hoogteverschillen die moeten worden overbrugd. Terwijl een van mijn kleine teentjes na een lange dag schreeuwt om verzorging voel ik mij voldaan. Een douche om het luie zweet van het lichaam te schrobben heeft louterend gewerkt. Straks nog een goede maatijd en, in elk geval volgens de planning, nog een avondslentering door de stad en langs het water. Deze stad vraagt om gezien en ervaren te worden.

Vanmorgen begon de dag met een figuurlijk hoogtepunt, om onverwacht te eindigen met een letterlijk hoogtepunt met uitzicht. Het figuurlijke hoogtepunt was een bezoek aan de Aya Sofya. Dit gebouw was ooit het symbool van de macht van de grootste keizer die het Byzantijnse Rijk heeft voortgebracht, keizer Justinianus. Het 6de-eeuwse gebouw lijkt van buiten een nogal onduidelijke opeenstapeling van dikke liggende en staande steunberen en imposante muren, afgetopt met een koepel. Toen het gebouw was voltooid was het uniek in de toenmalige wereld. De koepel rustte op zo'n manier op de onderbouw van zuilen en muren dat er een enorme vrije ruimte ontstond. De kerk was bedekt met de meest prachtige mozaieken. Het bouwwerk werd een voorbeeld voor andere Byzantijnse kerken die in de regio werden gebouwd. Meer dan achthonderd jaar was het de belangrijkste kerk van de Orthodoxe Kerk.

Na de verovering van Constantinopel en de val van het Byzantijnse Rijk door sultan Mehmet de Veroveraar in 1453 werd de Kerk van de Heilige Wijsheid omgebouwd tot moskee. Van de oorspronkelijke kerk is wat aankleding betreft niet veel meer over dan de structuur van muren, zuilen en kapitelen, en een enkele mozaiek. Dat geeft de ervaring van een bezoek iets treurigs. Een beetje vergelijkbaar met mijn bezoek van enkele jaren geleden aan de Mezquita in het Andalusische Cordoba. Daar is vanaf de 16de eeuw een van de meest indrukwekkende moskeeen ter wereld deels omgebouwd tot kerk. Het zien van dit veel te barokke kerkdeel tussen de ingetogen roodwitgekleurde hoefijzerbogen van de gebedshal deed een beetje pijn. Maar in tegenstelling tot de Mezquita is aan de architectuur van de oude Hagia Sofia-kerk weinig tot niets veranderd. De onzichtbare mozaieken kan ik mij deels inbeelden om het authentieke plaatje te vullen.

Sind de val van het sultanaat was de kerk-moskee tot een paar jaar geleden een museum, maar president Erdogan heeft de moskeefunctie weer in ere hersteld. Een bezoek brengen kan uitsluitend vanaf de galerij van de oude kerk. Maar het zicht op het interieur blijft indrukwekkend. De enorme wijdsheid die de bijzondere constructie doet ontstaan dwingt respect af voor de bouwers. Zeker in een tijd waarin het leger van Attila de Hun en andere invasielegers uit het oosten nog amper een eeuw eerder door Europa stormden. De Angelsaksen waren nog maar net begonnen om zich op het Britse eiland te vestigen, Karel de Grote was nog lang niet geboren en de invasies van de Noormannen zouden nog een paar eeuwen op zich laten wachten. Niet meer dan logisch dat de 16de eeuwse architect Sinan, die enkele van de grote moskeeen in de stad heeft ontworpen en gebouwd voor de Ottomaanse sultans, de Hagia Sofia met de bijzondere koepelconstrucies als model heeft gekozen.

Misschien wel de meeste indruk maken de schaarse mozaieken die nog te zien zijn, onder meer van de maagd Maria, van Christus en van Justinianus. De gedetailleerdheid en de kleuren zijn ronduit adembenemend indrukwekkend. Het idee dat een groot deel van de muren van dit gebouw ooit bedekt waren met deze rijkdom maakt stil. En tegelijk blijft de wetenschap in mijn achterhoofd sluimeren dat keizer Justinianus dit gebouw vooral heeft laten neerzetten om zijn onderdanen te overtuigen van zijn macht. Of dat een reden is die devotie uitstraalt valt te betwijfelen, maar ik ben bang dat soortgelijke redenen alomtegenwoordig waren en zijn bij de bouw van architectonische hoogstandjes. Het weerhoudt mij in elk geval niet om mijn wens om Ravenna te bezoeken in vervulling te laten gaan. Ravenna was in de tijd van Justinianus een andere hoofdstad van zijn rijk. Hij heeft daar ook prachtige dingen laten bouwen die ik zeker nog wil zien.

De rest van de dag ben ik van moskee over plein door steeg en door straat gewandeld. Al lopend en ontdekkend realiseer ik mij dat Istanbul wel eens de meest kosmopolitsche en internationale stad zou kunnen zijn die ik ooit heb bezocht. Toeristen komen werkelijk uit alle delen van de wereld, zonder dat een nationaliteit overheerst. Zelfs Ieren en Vlamingen hoor ik om mij heen. En de aanwezigheid van Russen maken de kaleidoscoop van talen compleet. Door de stad lopend waan ik mij wisselend in Europa en Azie. Beide kanten van de stad zijn herkenbaar. De gebouwen, het verkeer en het straatbeeld doen heel mediterraan aan, maar bijvoorbeeld de markten, de sporadische mensenmassa's die de straten en pleinen bevolken vanwege het Suikerfeest en sommige geuren ervaar ik als typisch Aziatisch. Het voelt aan twee kanten toch een beetje thuis.

Ik eindig de middag bij de moskee van sultan Suleyman de Grote, de meest succesvolle sultan die over het Ottomaanse Rijk heeft geregeerd. En in de 16de eeuw de grote vijand van de Habsburgse keizers en half Europa. De moskee ligt bovenop een van de hoogste heuvels, misschien de hoogste, waarop Byzantium/Constantinopel/Istanbul is gebouwd. Vanaf een plateau naast de moskee kun je genieten van een machtig uitzicht over de noordkant van de stad, de Gouden Hoorn en de Bosporus. Met in de verte de gigantische Bosporusbrug. De zon schijnt fel op het blauwgroene water, waar zeeschepen onverstoorbaar hun weg vinden en veerboten af en aan varen tussen de oevers. Het is een dynamische stad waar alles continu in beweging lijkt. Waar ontelbare slanke Turkse minaretten als reusachtige sateprikkers uit het landschap omhoog steken. En waar een lichte, en soms zwaardere, geur van verse vis nooit afwezig lijkt. Deze stad bevalt me nog steeds.